Neden D Vitamini Önemli

Prof. Dr. Osman BEYAZOĞLU

D vitamini yağda eriyen insan vücudu için önemli fonksiyonlara sahip bir vitamindir. D vitaminin diğer vitaminlerden en önemli farkı tüketilen besinlerden çok az alınabilmesidir. Zamanımızda D vitamini bazı araştırıcılar (Prof. Dr. Yeşim Erbil) tarafından hormon olarak da kabul edilmektedir.

Fazla kilolu insanlarda D vitamini sentezi daha az yapılmaktadır. Kilolu insanlarda çeşitli sağlık sorunlarına ilaveten D vitamini eksikliği de çok görülmektedir.  Ayrıca mantar enfeksiyonu,  epilepsi ve kortizonlu ilaçları kullananlarda D vitamini seviyelerinin düştüğü bilinmektedir. Özellikle çok ilaç kullananların ve yaşlıların belli aralıklarla D vitamini seviyelerini kontrol ettirmeleri sağlıkları için önemlidir. D vitamini seviyeleri kan testleri ile belirlenmektedir.

D vitaminin insan sağlığına etkileri:

• Çocukluk ve gençlik yıllarında besin ve güneş ışınları yolu ile yeterli D vitamini alanlarda prostat, meme ve bağırsak kanserlerinin daha az görüldüğü bilimsel çalışmalarla ortaya konmuştur.
• D vitamini bağışıklığı güçlendirir, yaşlanmayı hızlandıran çevre faktörlerine karşı koruyucudur.
• Cildin korunması ve genç kalmasında rol oynar.
• D vitamini çocuklarda büyüme ve kemik gelişmesi için gereklidir. Bu vitaminin yeterli düzeyde olduğu yetişkinlerde kemik erimesi ve kemik zayıflığı daha az görülür. Ayrıca kemiklerin önemli bir bileşeni olan kalsiyum emilimine de katkıda bulunur.
• Bir çalışmada kovit-19 hastalarına D vitamini, B12 ve magnezyum birlikte verilmiş ve bu hastaların hastalıklarının hafiflediği görülmüştür.
• Bilimsel çalışmalar depresyon sorunu olanların %70’inde D vitamini seviyelerinin düşük olduğu tespit edilmiştir. Depresyona karşı da koruyucu olduğu söylenebilir.
• D vitamini yeterli düzeyde olanlarda iltihaplı romatizma, hipertansiyon, diyabet, felç, kalp krizi, kanser gibi hastalıklara yakalanma riski daha azdır. Kısacası D vitamini birçok hastalığa yakalanmaya karşı kalkan oluşturmaktadır.
• Kısa süre önce İspanya’da bir üniversite hastanesinde yapılan bir çalışmada D vitamini takviyesinin koronavirüs hastalarında yoğun bakım riskini neredeyse tamamen kaldırdığı görülmüştür.

D vitamini besinlerden ve güneş ışınlarından sentezlenmektedir.  Besinlerdeki D vitamin etkin halde değildir,  D vitamini ihtiva eden besinler yendiğinde, besinlerdeki D vitamini önce karaciğer ve sonra böbreklerde aktif hale dönüşmektedir.  D vitaminin%10-20’i besinlerden (sardalya, uskumru ve somon gibi yağlı balıklar ile yumurta, süt, kefir) alınmakta, kalanı güneş ışınlarından deride sentezlenmektedir.

Güneşten D vitamini daha çok UV- B (ultraviole B) tarafından deride sentezlenmektedir. UV-B ışınları dünyaya güneş ışınlarının dik geldiği, 11-15 saatlerinde ulaşmaktadır. Bu saatlerde 20 dakika kollar ve bacaklar açık güneşte kalmak yeterlidir. Ülkemizin yerküredeki konumu itibari ile mayıs-kasım ayları arası D vitamini sentezlenmesi için uygun zamanlardır. Bazı insanlar cilt kanseri yapıyor diye güneşten korunmaktadır.  Uzmanlar güneş ışınlarından ziyade güneş yanıklarından korunmayı önermektedir.  Çocuklarda ve yaşlılarda cilt daha hassastır, bu yüzden onların güneşte 15 dakika kalmaları yeterlidir.  Güneşlendikten sonra hemen sıcak su ve şampuanla duş alınırsa sentezlenen D vitaminin bir kısmı deriden uzaklaşır, bu yüzden bir süre beklemeli ya da sadece ılık su ile duş almalıdır. Ayrıca D vitamini sentezlenmesi amacıyla güneşlenirken güneş koruma kremleri kullanılmamalıdır.

Güneşten dünyaya ulaşan ultraviole ışınlarından UV- A camdan ve giysilerden geçer, cildin derinliklerine kadar inerek erken yaşlanmaya ve cilt kanserine sebep olur, ancak bu ışınların D vitamini sentezlemesinde etkisi yoktur. D vitamini sentezi yapan UV- B ışınları ise camdan ve giysilerden geçemez, aynı zamanda çok faktörlü koruyucu kremler cilde sürüldüğünde de D vitamini sentezi olmaz, bu yüzden bunlara dikkat edilmelidir. Cildi koyu renkli olan insanların açık renkli olanlara göre D vitamini sentezi oranı daha düşük olduğu görülmüştür.

İnsanlar yukarıdaki hususları dikkate aldıkları halde tetkik yaptırdıklarında D vitamini seviyesi 40’ın altında çıkanlar (D vitamini seviyesi 40-100 olmalı) D vitamini takviyesi almaları gerekir.  Havanın daha çok kapalı olduğu ve güneşin az görüldüğü İngiltere’de sonbahar ve kış aylarında D vitamini takviyesi devlet tarafından ücretsiz olarak verilmektedir. İngiltere gibi güneşi az gören bir ülkede yaşamıyoruz (D vitaminin %90’ güneşten sentezlenir), ancak ülkemizde yaşayan insanların çoğunda D vitamini seviyeleri düşük olduğu bilinmektedir. Yapılan tetkiklerde daha çok kış aylarında D vitamini eksikliği görülmektedir. Bir araştırmada Türkiye nüfusunun % 96’ında D vitamini eksikliği görülmüştür. Bu hafife alınacak bir konu değil, artık D vitaminin hastalıklara karşı bir kalkan olduğunu bilelim,  daha çok ciddiye alalım ve eksikse telafi etmek için gerekirse D vitamini takviyesi alalım.

Sağlıcakla kalın. Saygılarımla.