Güçlü Bir Hafıza İçin Sağlıklı Beslenmeli

İnsanların her yaşta sağlıklı bir beyne ve güçlü bir hafızaya sahip olması için sağlıklı beslenmesi,  beyin sağlığını tehdit eden etkenlerden uzak durması gerekmektedir.

Ortalama 1300-1400 gr. ağırlıkta olan insan beyni, insanın en hayati organıdır.   Vücut ağırlığının yaklaşık %2’ini oluşturmasına rağmen,  vücutta kullanılan oksijenin %20’sini kullanır ve enerjinin %20’sini tüketir.  Beyin 25 yaşına kadar gelişmeye devam eder,  beynin fonksiyonlarını yerine getirmesi için oksijenin ve enerji kaynağı olan besinlerin dışardan alınması ve beyne ulaşması gerekmektedir.  Bunlar yeteri kadar alınmadığı zaman beyinle ilgili bazı hastalıklar ortaya çıkmaktadır.

Çağımızın bir hastalığı olarak bilinen Alzheimer, insanların kâbusu haline gelmiş ve son yıllarda büyük artışlar göstermiştir.  Alzheimer’ın artmasında çeşitli sebepler ileri sürülmekle birlikte, en önemli sebep olarak beslenme bozuklukları gösterilmektedir.  Nasıl beslenirsek başta Alzheimer olmak üzere diğer beyin hastalıklarından uzak durur ya da bu hastalıkların olmasını geciktirebiliriz. Bunlar maddeler halinde aşağıdaki şekilde özetlenmiştir.

1. Omega-3 yağ asidi ihtiva eden besinleri düzenli tüketmelidir.  Omega-3 vücutta üretilmeyen ve dışardan alınan bir yağ asididir.  Hafızanın korunması,  gelişmesi ve öğrenme yeteneğini artırmakta etkisi bilinmektedir.  Bu maddenin hafızayı güçlendirdiği ve unutkanlığı azalttığı, fareler üzerinde yapılan deneysel çalışmalardan ve insanlarla ilgili uygulamalarda ortaya çıkmıştır. Omega-3 kaynağı besinler arasında yağlı soğuksu balıkları, ceviz ve badem gibi kuru yemişler, semizotu ve keten tohumu sayılabilir.
2. Beyin dostu besinlerin bir grubu da yağlardır. Beynin %60’ı yağdır, bu yağ dokusunun korunması ve beyin fonksiyonları için sağlıklı yağlara ihtiyaç vardır.  Sağlıklı yağlar beyni hastalıklara karşı korumaktadır.  En sağlıklı yağ, soğuk sıkım zeytinyağı ve tereyağıdır.
3. Ispanak başta olmak üzere yeşil sebzelerin tüketilmesi beyin sağlığı için önemlidir. Bunların ihtiva ettiği çeşitli bileşikler beyin yorgunluğuna olumlu etki yapmakta, zihni güçlendirmekte ve öğrenme gücünü artırmaktadır. Mevsimlik sebzeler bol bol tüketilmelidir.
4. Antioksidan bakımından güçlü olan koyu renkli meyveleri bol tüketilmelidir. Bunların da yaban mersini gibi küçük olanları antioksidan yönünden daha da zengindir.  Antioksidanlar serbest radikalların meydana getirdiği beyin hasarlarına karşı beyni korumakta,  yaşlanma ile birlikte zayıflayan beyin fonksiyonlarını düzene sokmakta ve unutkanlığı azaltılmasında rol oynamaktadır.
5. Son yıllarda yetiştiricilikte ve besicilikte çeşitli kimyasallar kullanılmaktadır. Dolayısıyla aldığımız besinler vasıtasıyla bazı ağır metaller vücuda girmektedir.  Ağır metaller vücutta daha çok yağ dokularında depolanmakta ve zamanla bunların toksit etkileri görülmektedir. Beynin yarıdan fazlası yağdan oluştuğundan,  beynin yağ dokusunda biriken ağır metaller büyük hasarlara yol açmaktadır.  Önemli olan ağır metal ihtiva eden besinleri yememek,  ancak bu tip besinleri bulmak çok zordur.  Bir şekilde kirlenmiş besinler vücuda girmektedir.  Bazı besinler tüketilerek ağır metallerin olumsuz etkileri azaltılabilir.  Bunlar kükürtlü besinlerdir.  Kükürtlü bileşiklerin ağır metalleri bağlayarak dışarı atılmasında rol oynadığı çeşitli fare deneyleri ile ortaya çıkmıştır.  Kükürtlü bileşikleri ihtiva eden besinler başında sarımsak, soğan, pırasa ve brokoli gelmektedir.
6. Beyin sağlığı için işlenmiş besinlerden uzak durmalıdır. İşlenmiş besinlerin raf ömrünü artırmak,  tadını değiştirmek ve daha lezzetli olmasını sağlamak için çeşitli maddeler kullanılmaktadır. Bunların bir kısmı toksit etkiye sahip, bir kısmı da bağımlılık yapmaktadır.  Bu maddeler vücuda genel olarak olumsuz etki yaptığı gibi, beyin sürekli kendini yenileyen hassas bir organ olduğundan bu tip besinler beyine daha çok zarar vermektedir.
7. Şeker, şekerli ürünler ve vücudun şeker olarak algıladığı ekmek gibi unlu besinlerin beyne zarar verdiği ve unutkanlığı artırdığı artık bilinmektedir. Yapılan hayvansal deneyler ve insanlar üzerindeki araştırmalar şekerin unutkanlığı artırdığını ortaya koymuştur. Bu yüzden şekerli ve unlu besinleri yiyecek listesinden çıkarmakta fayda vardır.
8. Yoğurdun düzenli tüketilmesinin beyne olumlu katkıda bulunduğu konunun uzmanları tarafından ileri sürülmektedir. Ancak sağlıklı olduğu kabul edilen evde mayalanan yoğurt tüketilmelidir.  Bazı çalışmalarda, yoğurtta bulunan tirozin adlı bir maddenin beyni uyardığı ve hafızayı güçlendiği yorumu yapılmaktadır.
9. Bir baharat olan zerdeçalın bileşiminde bulunan kurkuminlerin beyindeki sinir hücrelerinde oksidatif hasarın önlenmesinde rol oynadığı ve beyin sağlığına olumlu katkı sağladığı tahmin edilmektedir. Zerdeçaldaki bu maddenin emilimini karabiberde bulunan piperin maddesi artırmakta,  bu yüzden zerdeçalla birlikte bir miktar da karabiber alınmalıdır.
10. En fazla soğanda bulunan kersetin (kuersetin) adlı bir bileşiğin insanlarda algılama yeteneğini artırdığı Japonya’da yapılan bir çalışmada görülmüştür.  Bu çalışmada 65-84 yaşları arası 50 gönüllü iki gruba ayrılmış,  bir gruba kersetin zengini soğanın besinleri arasında yer almasını, diğer gruba da soğanın olmadığı besinleri tüketmeleri istenmiş bir süre sonra değerlendirme yapılmıştır. Soğan tüketen grupta olanların daha yüksek algılama gösterdikleri tespit edilmiştir.
11. B12 vitamini beyin için önemli bir vitamindir. Bu vitamin insan vücudunda üretilmez, besinlerle alınır.  B12 vitamini eksikliğinde beyinde ve sinirlerde kalıcı hasarlar meydana gelmektedir.  Bu vitamin yetersiz olduğunda hafıza kaybı, kafa karışıklığı, algı bozukluğu ve bunama gibi rahatsızlıklar görülmektedir.  Yapılan bir araştırmada 50 yaş üstü her 31 kişiden birinde B12 vitaminin yetersiz olduğu tespit edilmiştir.  B12 vitamini kaynakları kırmızı et, karaciğer, kümes hayvanlarının etleri, yumurta ve balıktır. B12 vitaminin vücuttaki seviyesi laboratuvar testleri ile belirlenmektedir.  B12 eksikliği görülürse,  B12 kaynağı olan besinler tüketilerek eksikliği giderilebilir.  Ancak bazı insanlarda yaşlanma ile birlikte besinlerden B12 emilimi azalmakta, yeteri kadar hayvansal besinleri tüketmesine rağmen bu vitaminin eksikliği giderilememektedir.  Bu durumda B12 vitamini hapları da tedavi yapmaz (bağırsaklarda emilmez),  İğnesi kullanılmalı,  o zaman B12 seviyeleri yükseltilebilir.

Yukarıda sıralanan açıklamalarda sadece beslenmenin beyin sağlığına etkileri ele alınmıştır.  Kuşkusuz başka etkenler de beyin sağlığı ve hafızayı etkilemektedir.  Bunlar başka bir yazıda ele alınıp incelenebilir.

Herkesin sağlıklı beyne ve güçlü bir hafızaya sahip olmasını dilerim.

Saygılarımla.

Prof. Dr. Osman BEYAZOĞLU